Zapis i fonetyka
Do zapisu języka włoskiego używa się alfabetu łacińskiego, przy czym litery j, k, w, x oraz y nie występują w słowach włoskich. Używa się też dwóch rodzajów akcentów nad samogłoskami.
| LITERA | NAZWA LITERY | DŹWIĘK | UWAGI |
|---|---|---|---|
| A | a | /a/ | |
| B | bi | /b/ | |
| C | ci (/czi/) | /k/ lub /cz/ | |
| D | di | /d/ | |
| E | è,é | /e/ | w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej |
| F | effe | /f/ | |
| G | gi (/dżi/) | /g/ lub /dż/ | |
| H | acca | zawsze nieme | |
| I | i | /i/ lub /j/ | wymawiane jako j w połączeniach i + samogłoska i na końcu wyrazu po samogłosce |
| J | i lunga | /j/ | występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
| K | kappa | /k/ | występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
| L | elle | /l/ | |
| M | emme | /m/ | |
| N | enne | /n/ | |
| O | ò,ó | /o/ | w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej |
| P | pi | /p/ | |
| Q | qu | /k/ | występuje przed połączeniami u + samogłoska wymawiane jako kł |
| R | erre | /r/ | |
| S | esse | /s/ lub /z/ | |
| T | ti | /t/ | |
| U | u | /u/, /ł/ | wymawiane jako ł przed samogłoską i po niej (jeżeli nie należy ona do kolejnej sylaby) |
| V | vu (vi) | /w/ | |
| W | doppia vu | /w/ | występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
| X | ics | /ks/ | występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
| Y | ipsilon | /j/ | występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
| Z | zeta | /c/ lub /dz/ |
Szczegóły:
Znak c przed e oraz i wymawia się /cz/, przed innymi znakami /k/. Jeśli dźwięk /k/ ma wystąpić przed i bądź e, wstawia się między nie nieme h. Jeśli dźwięk /cz/ ma wystąpić przez samogłoską inną niż e czy i wstawia się między nie i, którego się nie wymawia, a które jedynie zmiękcza c.
Analogiczne zasady stosuje się w przypadku:
– znaku g, wymawianego /dż/ przed e oraz i, przed innymi znakami /g/;
– dwuznaku sc, wymawianego /sz/ przed e oraz i, przed innymi znakami /sk/.
Tutaj ortografia nie jest ścisła, ponieważ w języku włoskim występują też połączenia typu c lub g + i + samogłoska, w którym i tworzy osobną sylabę, zwykle ma to miejsce w pozycji akcentowanej.
| /K/ | /CZ/ | /G/ | /DŻ/ | /SK/ | /SZ/ | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| /A/ | ca | cia | ga | gia | sca | scia |
| /E/ | che | ce | ghe | ge | sche | sce |
| /I/ | chi | ci | ghi | gi | schi | sci |
| /O/ | co | cio | go | gio | sco | scio |
| /U/ | cu lub qu | ciu | gu | giu | scu | sciu |
Połączenie cq jest wymawiane jako kk, np. acqua – woda.
S i z występują w wersji zarówno dźwięcznej, jak i bezdźwięcznej. Zwykle przyjmują dźwięczność sąsiadujących głosek, w przypadku pozycji między samogłoskami wymowa jest różna w zależności od wyrazu i regionu geograficznego. Podwójne s wymawia się jako s, np. tessera – legitymacja.
Występują jeszcze dwa dwuznaki – gn odpowiadające polskiemu /ń/, oraz gl odpowiadające (w połączeniu z samogłoską i) miękkiemu /l’/ (wyjątkiem jest np. wyraz glicerina bądź gloria). Miękkie /l’/ nie występuje w języku polskim, występuje zaś np. w hiszpańskim (zapis ll) oraz w niektórych wyrazach zapożyczonych (polskie liana, chociaż występuje też wymowa /ljana/).
Podwójne spółgłoski wymawiamy oddzielnie, np. sorella – siostra.