Język włoski (wł. lingua italiana, l’italiano /itaˈljano/) – jeden z języków romańskich. język urzędowy we Włoszech, San Marino, Watykanie, Szwajcarii oraz na Istrii, należącej do Chorwacji i Słowenii. Używany również we Francji (zwłaszcza na Korsyce) i na Malcie. Można się nim także porozumieć w byłych koloniach włoskich: (Albania, Erytrea, Etiopia, Libia i Somalia), oraz skupiskach emigracji włoskiej w Argentynie, Australii, Stanach Zjednoczonych i Tunezji). Silnie zróżnicowany dialektalnie, współczesny włoski oparty jest na standardzie toskańskim, wypracowanym na przełomie XIII i XIV wieku przez Dante Alighierego i wielu współczesnych mu twórców, takich jak Francesco Petrarca i Giovanni Boccaccio.

Język włoski posiada swoich użytkowników w krajach, gdzie nie ma statusu oficjalnego. Są to: Brazylia, Argentyna, Stany Zjednoczone, Francja, Urugwaj, Kanada, Wenezuela, Australia, Niemcy, Belgia, Wielka Brytania, Hiszpania, Chile, Paragwaj, Meksyk i Polska.

 

 

Zapis i fonetyka

Do zapisu języka włoskiego używa się alfabetu łacińskiego, przy czym litery j, k, w, x oraz y nie występują w słowach włoskich. Używa się też dwóch rodzajów akcentów nad samogłoskami.

Litera	Nazwa litery	Dźwięk	Uwagi
A	a	/a/
B	bi	/b/
C	ci (/czi/)	/k/ lub /cz/
D	di	/d/
E	è,é	/e/	w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej
F	effe	/f/
G	gi (/dżi/)	/g/ lub /dż/
H	acca	zawsze nieme
I	i	/i/ lub /j/	wymawiane jako j w połączeniach i + samogłoska i na końcu wyrazu po samogłosce
J	i lunga	/j/	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
K	kappa	/k/	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
L	elle	/l/
M	emme	/m/
N	enne	/n/
O	ò,ó	/o/	w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej
P	pi	/p/
Q	qu	/k/	występuje przed połączeniami u + samogłoska wymawiane jako kł
R	erre	/r/
S	esse	/s/ lub /z/
T	ti	/t/
U	u	/u/, /ł/	wymawiane jako ł przed samogłoską i po niej (jeżeli nie należy ona do kolejnej sylaby)
V	vu (vi)	/w/
W	doppia vu	/w/	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
X	ics	/ks/	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
Y	ipsilon	/j/	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
Z	zeta	/c/ lub /dz/

Szczegóły:

Znak c przed e oraz i wymawia się /cz/, przed innymi znakami /k/. Jeśli dźwięk /k/ ma wystąpić przed i bądź e, wstawia się między nie nieme h. Jeśli dźwięk /cz/ ma wystąpić przez samogłoską inną niż eczy i wstawia się między nie i, którego się nie wymawia, a które jedynie zmiękcza c.

Analogiczne zasady stosuje się w przypadku:

– znaku g, wymawianego /dż/ przed e oraz i, przed innymi znakami /g/;

– dwuznaku sc, wymawianego /sz/ przed e oraz i, przed innymi znakami /sk/.

Tutaj ortografia nie jest ścisła, ponieważ w języku włoskim występują też połączenia typu c lub g + i + samogłoska, w którym i tworzy osobną sylabę, zwykle ma to miejsce w pozycji akcentowanej.

	/k/	/cz/	/g/	/dż/	/sk/	/sz/
/a/	ca	cia	ga	gia	sca	scia
/e/	che	ce	ghe	ge	sche	sce
/i/	chi	ci	ghi	gi	schi	sci
/o/	co	cio	go	gio	sco	scio
/u/	cu lub qu	ciu	gu	giu	scu	sciu

Połączenie cq jest wymawiane jako kk, np. acqua – woda.

S i z występują w wersji zarówno dźwięcznej, jak i bezdźwięcznej. Zwykle przyjmują dźwięczność sąsiadujących głosek, w przypadku pozycji między samogłoskami wymowa jest różna w zależności od wyrazu i regionu geograficznego. Podwójne s wymawia się jako s, np. tessera – legitymacja.

Występują jeszcze dwa dwuznaki – gn odpowiadające polskiemu /ń/, oraz gl odpowiadające (w połączeniu z samogłoską i) miękkiemu /l’/ (wyjątkiem jest np. wyraz glicerina bądź gloria). Miękkie /l’/ nie występuje w języku polskim, występuje zaś np. w hiszpańskim (zapis ll) oraz w niektórych wyrazach zapożyczonych (polskie liana, chociaż występuje też wymowa /ljana/).

Podwójne spółgłoski wymawiamy oddzielnie, np. sorella – siostra.

Akcent

W języku włoskim występuje akcent toniczny (występujący w każdym wyrazie) i pisany (graficzny). Najczęściej wyrazy akcentuje się na przedostatniej sylabie, np. amore. Czasami na ostatnią sylabę (wtedy mamy do czynienia z akcentem graficznym), np. città, często też na trzecią od końca, np. tavola. Rzadko akcentuje się na czwartej sylabie od końca, np. abitano.

Wyróżnia się dwa rodzaje akcentów graficznych:

• accento grave (opadający) – stawiany nad a, e, o (samogłoski otwarte), np. felicità – szczęśliwość
• accento acuto (wznoszący) – stawiany nad i, u (samogłoski zamknięte), e, o (samogłoski ścieśnione), np. perché – dlaczego, bo.

Akcent graficzny pozwala rozróżnić wyrazy jednosylabowe o różnym znaczeniu, np. la – rodzajnik określony, là – tam oraz występuje często nad wyrazami jednosylabowymi zakończonymi dwiema samogłoskami, np. più – bardziej, więcej.

Inne zjawiska

W języku włoskim występuje tzw. wyrzutnia (elisione), czyli zjawisko wypadnięcia końcowej samogłoski z pierwszego wyrazu, jeśli następny również zaczyna się od samogłoski, np. l’amica zamiast la amica. Ponadto stosuje się skracanie wyrazów (troncamento), polegające na opuszczeniu ostatniej głoski lub sylaby, po której występuje kolejny wyraz, np. San Giovanni zamiast Santo Giovanni.

Gramatyka

Standardowy szyk zdania to SVO.

W języku włoskim są dwa rodzaje – męski i żeński oraz dwie liczby – pojedyncza i mnoga.

Deklinacja rzeczowników i przymiotników jest bardzo regularna, większość z nich ma końcówki:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Rodzaj męski	-o	-i
Rodzaj żeński	-a	-e

Rzeczowniki zakończone na -e przybierają w liczbie mnogiej końcówkę -i.

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Rodzaj męski	-e	-i
Rodzaj żeński	-e	-i

Pewna grupa słów ma też rodzaj “sprzeczny z końcówką”. Takie rzeczowniki w rodzaju żeńskim mają jednak liczbę mnogą na -i, nie zaś -e.

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Rodzaj męski	-a	-i
Rodzaj żeński	-o	-i

Przymiotniki zakończone w rodzaju męskim na -e mają w rodzaju żeńskim tę samą końcówkę, a w liczbie mnogiej – -i, np. grande – wielki, wielka, grandi – wielcy, wielkie.

Nie zmieniają formy rzeczowniki zakończone spółgłoską, akcentowaną samogłoską, literą i, połączeniem ie oraz niektóre rzeczowniki mające rodzaj “sprzeczny z końcówką. O liczbie rzeczownika w tych wypadkach decyduje tylko rodzajnik, np.:

• il bar – bar; i bar – bary
• la pubblicittà – reklama; le pubblicittà – reklamy
• la diocesi – diecezja; le diocesi – diecezje
• la serie – seria; le serie – serie
• il cinema – kino; i cinema – kina

Rodzajnik

Rodzajnik w języku włoskim występuje w trzech formach: określony (determinativo), nieokreślony (indeterminativo) i cząstkowy (partivo). Rodzajników zazwyczaj nie tłumaczy się. Czasami rodzajnik określony oddaje się polskim zaimkiem ten, ta, nieokreślony – jakiś, jakaś, pewien, pewna, zaś cząstkowy – trochę, kilka, niektórzy.

Rodzajnik nieokreślony jest używany do oznaczenia rzeczy nieokreślonej, określony oznacza rzecz nam znaną, a cząstkowy – część całości.

• Rodzajnik nieokreślony:
  • Rodzaj męski:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Stosowanie
un	dei	przed spółgłoską, przed samogłoską
uno	degli	gdy wyraz zaczyna się na: gn, ps, s + spółgłoska, j, x, y, z

Przykłady:

• un fiore – (jakiś) kwiat; dei fiori – (jakieś) kwiaty
• un amico – (jakiś) przyjaciel; degli amici – (jacyś) przyjaciele

• Rodzaj żeński:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Stosowanie
una	delle	przed spółgłoską
un’	delle	przed samogłoską

Przykłady:

• una donna – (jakaś) kobieta; delle donne – (jakieś) kobiety
• un’amica – (jakaś) przyjaciółka; dell’ amiche – (jakieś) przyjaciółki

• Rodzajnik określony:
  • Rodzaj męski:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Stosowanie
il	i	przed spółgłoską
lo	gli	gdy wyraz zaczyna się na: gn, ps, s + spółgłoska, j, x, y, z
l’	gli	przed wyrazami zaczynającymi się na samogłoskę

Przykłady:

• il cane – pies; i cani – psy
• lo specchio – lustro; gli specchi – lustra
• l’elefante – słoń; gli elefanti – słonie

• Rodzaj żeński:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Stosowanie
la	le	przed spółgłoską
l’	le	przed wyrazami zaczynającymi się na samogłoskę

Przykłady:

• la casa – dom; le case – domy
• l’amica – przyjaciółka; le amiche – przyjaciółki

• Rodzajnik cząstkowy:
  • Rodzaj męski:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Stosowanie
del	dei	przed spółgłoską, przed samogłoską
dello	degli	gdy wyraz zaczyna się na: gn, ps, s + spółgłoska, j, x, y, z
delll’	degli	przed wyrazami zaczynającymi się na samogłoskę

Przykład:

• del vino – (trochę) wina; degli uomini – niektórzy mężczyźni

• Rodzaj żeński:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Stosowanie
della	delle	przed spółgłoską
dell’	delle	przed samogłoską

Przykład:

• dell’ acqua – (trochę) wody; delle donne – kilka kobiet

Stosowanie rodzajnika

Rodzajnik nie występuje przy:

• imionach i nazwiskach
• nazwach miast i krajów
• tytułach
• wyliczeniach
• rzeczownikach poprzedzonych przysłówkami poco, molto itp.

Rzeczownik

Rzeczownik określa osoby, miejsca lub przedmioty, a także inne rzeczy abstrakcyjne, koncepcje czy stany własne, jak np.: l’idea – pomysł; l’amore – miłość.

W języku włoskim rzeczowniki są określonego rodzaju – żeńskiego lub męskiego. Rzeczownik taki jest zazwyczaj poprzedzony odpowiednim dla siebie rodzajnikiem.

• Rodzaj męski:

Rodzajnik	Końcówka	Przykład
un / il / lo / l’ / del / dello / dell’	-o/-e	un gatto – kot; il padre – ojciec; degli uomini – mężczyźni, niektórzy mężczyźni

• Rodzaj żeński:

Rodzajnik	Końcówka	Przykład
una / la / l’ / della / dell’	-a/-e	una donna – kobieta; la madre – matka; delle tavole – stoły, niektóre stoły

• Wyjątki:

Istnieją również takie rzeczowniki zakończone na o, które są rodzaju żeńskiego, a także zakończone na a – występujące w rodzaju męskim.

Rodzaj męski:

• il sistema – system
• il problema – problem
• il poeta – poeta
• il pianista – pianista

Rodzaj żeński:

• la mano – ręka
• la radio – radio
• la dinamo – dynamo

Niektóre rzeczowniki w języku polskim są rodzaju męskiego, zaś we włoskim żeńskiego i na odwrót. Przykładem może być np.: il pesce – ryba (rodzaj męski we włoskim, rodzaj żeński w polskim); la pioggia– deszcz (rodzaj żeński we włoskim, rodzaj męski w polskim).

Odmiana przez przypadki

W języku włoskim, podobnie jak w innych językach romańskich, w przeciwieństwie do języka polskiego, w odmianie rzeczownika nie występuje temat i końcówka fleksyjna. Aby odmienić rzeczownik przezprzypadki, należy przed nim postawić odpowiedni przyimek w połączeniu (zob. sekcję “Przyimek”) lub bez połączenia z rodzajnikiem określonym lub nieokreślonym (poniżej podano analogię do polskiej deklinacji), np.:

• M. il padre – ojciec i padri – ojcowie
• D. del padre – ojca dei padri – ojców
• C. al padre – ojcu ai padri – ojcom
• B. il padre – ojca^[5] i padri – ojców^[5]
• N. con il padre – (z) ojcem con i padri – (z) ojcami
• Msc. sul padre – o ojcu sui padri – o ojcach
• W. padre! – ojcze! padri! – ojcowie!

Przymiotnik

Przymiotnik określa rzeczownik. Ma formę zgodną z jego liczbą i rodzajem. Przymiotniki quello i bello przybierają takie formy jak rodzajnik określony, tzn. odpowiednio quello, quel, quella, quell’, quegli, quei,quelle i bello, bel, bella, bell’, begli, belli, belle. Przymiotniki grande, santo i buono skraca się przed rzeczownikiem do gran, san i buon (jeżeli nie zaczyna się na s + spółgłoska lub z).

Stopniowanie

Stopień wyższy otrzymujemy przez dodanie przysłówka più (bardziej) lub meno (mniej). Stopień najwyższy wyrażamy, dodając przed stopniem wyższym rodzajnik (forma wzgłędna) lub dodając do przymiotnika w stopniu równym końcówkę -essimo, -issimo (forma bezwzględna), np.:

• stopień równy – lungo (długi)
• stopień wyższy – più lungo (dłuższy)
• stopień najwyższy – il più lungo (najdłuższy) lub lunghissimo (bardzo długi)

Stopnia wyższego i formy względnej stopnia najwyższego używamy przy porównaniu, a bezwzględnej, opisując rzecz, nie porównując jej z inną.

Przykłady:

• Questa casa è più lunga che alta. – Ten dom jest bardziej długi niż wysoki.
• Maria è più vecchia di Anna. – Maria jest starsza od Anny.
• Varsavia è la maggiore città di Polonia. – Warszawa jest największym miastem Polski.
• La torta era dolcessima. – Tort był bardzo słodki.

Nieregularne stopniowanie:

• buono – migliore – il migliore – ottimo (dobry – lepszy – najlepszy – świetny)
• grande – maggiore – il maggiore – massimo (duży – większy – największy – wielki, maksymalny)
• alto – superiore – il supremo – sommo (wysoki – wyższy – najwyższy – bardzo wysoki, najwspanialszy)
• cativo – peggiore – il peggiore – pessimo (zły – gorszy – najgorszy – bardzo zły)
• piccolo – minore – il minore – minimo (mały – mniejszy – najmniejszy – bardzo mały, minimalny)
• basso – inferiore – l’inferiore – infimo (niski – niższy – najniższy – bardzo niski, niepozorny)

Przymiotnik dzierżawczy

Osoba	Rodzaj męski		Rodzaj żeński
	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 lp.	mio	miei	mia	mie
2 lp.	tuo	tuoi	tua	tue
3 lp.	suo	suoi	sua	sue
1 lm.	nostro	nostri	nostra	nostre
2 lm.	vostro	vostri	vostra	vostre
3 lm.	loro	loro	loro	loro

Przymiotnik dzierżawczy jest poprzedzany rodzajnikiem, ale jeśli występuje przed rzeczownikiem oznaczającym pokrewieństwo w liczbie pojedynczej w formie niezdrobniałej, można go pominąć, np. mio fratello – mój brat. Nie dotyczy to przymiotnika loro. Przymiotniki Suo, Sua, Suoi, Sue i Loro (napisane wielką literą) znaczą: Pana, Pani, Panów, Pań i Państwa (przymiotniki dzierżawcze form grzecznościowych).

Przymiotnik wskazujący

Odpowiada polskim zaimkom wskazującym.

• questo, questa – ten, ta
• codesto, codesta – tamten, tamta
• quello, quella – tamten, tamta

Przymiotnik questo odpowiada także polskiemu zaimkowi to.

Przymiotnik nieokreślony

• molto – dużo
• poco – mało
• troppo – za dużo
• tutto – wszystko
• qualunque – wszelki
• stesso – ten sam, sam
• altro – inny

Przymiotnik liczebnikowy

Liczebniki główne:

• 0 zero
• 1 uno, una
• 2 due
• 3 tre
• 4 quattro
• 5 cinque
• 6 sei
• 7 sette
• 8 otto
• 9 nove
• 10 dieci
• 11 undici
• 12 dodici
• 13 tredici
• 14 quattordici
• 15 quindici
• 16 sedici
• 17 diciassette
• 18 diciotto
• 19 diciannove
• 20 venti
• 21 ventuno
• 30 trenta
• 40 quaranta
• 50 cinquanta
• 60 sessanta
• 70 settanta
• 80 ottanta
• 90 novanta
• 100 cento
• 101 centuno
• 200 duecento
• 300 trecento
• 400 quattrocento
• 500 cinquecento
• 600 seicento
• 700 settecento
• 800 ottocento
• 900 novecento
• 1000 milla
• 2000 duemilla
• 10000 diecimilla
• 100000 centomilla
• 1000000 un millione

Liczebniki porządkowe:

• 1. primo, prima
• 2 secondo
• 3. terzo
• 4. quarto
• 5. quinto
• 6. sesto
• 7. settimo
• 8. ottavo
• 9. nono
• 10. decimo
• 11. undicesimo
• 12. dodicesimo
• 13. tredicesimo
• 14. quattordicesimo
• 15. quindicesimo
• 16. sedicesimo
• 17. diciasettesimo
• 18. diciottesimo
• 19. diciannovesimo
• 20. ventesimo
• 21. ventunesimo
• 30. trentesimo
• 40. quarantesimo
• 50. cinquantesimo
• 60. sessantesimo
• 70. settantesimo
• 80. ottantesimo
• 90. novantesimo
• 100. centesimo
• 101. centunesimo
• 200. duecentesimo
• 1000. millesimo
• 2000. duemillesimo
• 10000. diecimillesimo
• 100000. centomillesimo
• 1000000. millionesimo

Liczebniki porządkowe odmieniają się przez liczby i rodzaje. Ułamki wyrażamy liczebnikiem głównym i porządkowym, np. due terzi – dwie trzecie. Używa się również nieodmiennego liczebnika mezzo – pół.

Zaimek

W języku włoskim wyróżnia się kilka rodzajów zaimków:

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe w funkcji podmiotu:

Osoba (zaimek polski)	Zaimek włoski akcentowany	Zaimek włoski nieakcentowany
1 lp. (ja)	io	io
2 lp. (ty)	tu	tu
3 lp. (on, ona)	lui, lei	egli, ella, esso, essa
1 lm. (my)	noi	noi
2 lm. (wy)	voi	voi
3 lm. (oni, one)	loro	essi, esse

Formy nieakcentowane są używane przy odmianie czasownika, a formy akcentowane występują po czasowniku. Zaimki Lei i Loro (napisane wielką literą) są formani grzecznościowymi i oznaczają: pan, pani,panowie, panie, państwo. Jednakże podmiot wyrażony zaimkiem osobowym jest często pomijany w zdaniu, podobnie jak w języku polskim.

Zaimki osobowe w funkcji dopełnienia:

Osoba	Formy akcentowane		Formy nieakcentowane
	Dopełnienie bliższe	Dopełnienie dalsze	Dopełnienie bliższe	Dopełnienie dalsze
1 lp.	mi	mi	me	a me
2 lp.	ti	ti	te	a te
3 lp. (egli)	lo (si)	gli (si)	lui	a lui
3 lp. (ella)	la (si)	le (si)	lei	a lei
1 lm.	ci	ci	noi	a noi
2 lm.	vi	vi	voi	a voi
3 lm. (essi)	li (si)	loro (si)	loro	loro
3 lm. (esse)	le (si)	loro (si)	loro	loro

Zaimki mi, ti, si, ci, vi oraz si przybierają przed zaimkami lo, la, li, le i ne formy: me, te, sé, ce, ve, se. Zaimki gli oraz le łączą się z tymi zaimkami w formy: glielo, gliela, glieli, gliele oraz gliene. Zaimek neznaczy: z tego, z nich, o nim, o niej, o nich, o tym.

Zaimki trzeciej osoby liczby pojedynczej i mnogiej w funkcji dopełnienia pisane wielką literą również wskazują na formę grzecznościową, np. La – Pana, Pani, Li – Panów, Pań, Państwa.

Zaimki przysłówkowe

• ci, vi – tu, tam
• ne – stąd, stamtąd

Zaimki wskazujące

• questi, questa – ten, ta
• quegli, quella – tamten, tamta
• costui, costei, costoro – ten, ta, ci, te (pogardliwie)
• colui, colei, coloro – tamten, tamta, tamci, tamto (pogardliwie)
• ciò – to

Zamiast zaimka wskazującego ciò można również użyć zaimka osobowego lo.

Zaimki względne

• chi – kto, ktoś, ten
• che – co
• il quale – który (odmienne przez liczby i rodzaje)
• cui (z przyimkiem) – który (dopełnienie, wyraz używany z przyimkiem), np. a cui – któremu

Zaimki pytające

• chi? – kto?
• che?, che cosa? – co?
• quale? – jaki?, który?
• quante? – ile?

Zaimki nieokreślone

• uno – pewien, jakiś
• alcuno – żaden
• qualcuno – ktoś
• qualcosa – coś
• nessuno – nikt
• niente, nulla – nic
• altri – inny
• tale – taki
• tutti, tutte – wszyscy, wszystkie

Czasownik

Czasowniki w języku włoskim, podobnie jak w polskim, zmieniają formę w zależności od tego, w jakiej osobie, czasie i trybie zostały użyte.

Koniugacje

Istnieją 3 grupy koniugacyjne czasowników, różniące się końcówką bezokolicznika. Są to:

1. grupa zakończonych na -are (np. cantare – śpiewać)
2. grupa zakończonych na -ere (np. scrivere – pisać)
3. grupa zakończonych na -ire (np. partire – wyjeżdżać)

Dzielimy III koniugację (-ire) na “III a” (np. sentire) i “III b” (np. finire), gdyż część jej czasowników przyjmuje w niektórych formach odmiany grupę -isc-.

Przykłady:

• tu senti
• tu finisci

Istnieje również pewna liczba czasowników nieregularnych (odmiana w czasie teraźniejszym trybu oznajmującego).

I – ARE: cantare	II – ERE: vedere	III a – IRE: sentire	III b – IRE: finire
io canto	io vedo	io sento	io finisco
tu canti	tu vedi	tu senti	tu finisci
lui, lei, Lei canta	lui, lei, Lei vede	lui, lei, Lei sente	lui, lei, Lei finisce
noi cantiamo	noi vediamo	noi sentiamo	noi finiamo
voi cantate	voi vedete	voi sentite	voi finite
loro, Loro cantano	loro, Loro vedono	loro, Loro sentono	loro, Loro finiscono

Czasowniki posiłkowe

Oprócz wymienionych wyżej, w języku włoskim występują jeszcze tzw. czasowniki posiłkowe (verbi ausiliari). Są to 2 czasowniki: essere – być oraz avere – mieć. Używane jako czasowniki posiłkowe nie mają swojego zwykłego znaczenia, a służą wtedy jako operatory do ustalenia czasu, ktorego chcemy użyć. Czasownika essere używamy przy tworzeniu czasów złożonych tego czasownika, czasowników nieprzechodnich, zwrotnych i wyrażających ruch bądź zmianę stanu, avere – czasowników przechodnich, a także pewnej grupy nieprzechodnich.

Odmiana czasowników posiłkowych w czasie teraźniejszym trybu oznajmującego:

essere	avere
io sono	io ho
tu sei	tu hai
lui, lei, Lei è	lui, lei, Lei ha
noi siamo	noi abbiamo
voi siete	voi avete
loro, Loro sono	loro, Loro hanno

Czasowniki zwrotne

Bezokolicznik w formie zwrotnej tworzymy, zastępując końcową samogłoskę e zaimkiem zwrotnym si (się), np. lavare – myć, lavarsi – myć się. W języku włoskim forma zaimka zwrotnego zależy od osoby:

Osoba	Zaimek zwrotny
1 lp.	mi
2 lp.	ti
3 lp.	si
1 lm.	ci
2 lm.	vi
3 lm.	si

Zaimki te łączą się z czasownikiem w bezokoliczniku, trybie rozkazującym i gerundio, pisownia rozłączna obowiązuje w pozostałych formach.

Przysłówek

Przysłówki dzielimy na kilka grup, w zależności od tego, jakie mają znaczenie:

Gli avverbi di modo – przysłówki sposobu

Odpowiadają na pytanie come? (jak?) i mają zazwyczaj końcówkę -mente; żeby utworzyć przysłówek sposobu, należy do formy żeńskiej przymiotnika dodać tę końcówkę, np.:

• saporito – saporita – saporitamente (jak? smacznie)
• breve – breve – brevemente (jak? krótko).

Przykład:

• Mi parli brevemente delle sue esperienze professionali. – Opowiedz mi krótko o twoich doświadczeniach zawodowych.

Tworzenie przysłówka w zależności od końcówki przymiotnika -re/-le:

• regolare – regolare – regolarmente (jak? regularnie)
• facile – facile – facilmente (jak? łatwo)

Przykłady:

• Il ratto bianco è regolarmente impiegato in laboratorio per sperimentazioni scientifiche. – Biały szczur jest regularnie wykorzystywany w laboratoriach do eksperymentów naukowych.
• Puoi tradurre questo testo facilmente. – Możesz z łatwością przetłumaczyć ten tekst.

• Przysłówki nieregularne:
  • buono – buona – bene (jak? dobrze)
  • cattivo – cattiva – male (jak? źle)
  • pari – pari – parimenti (jak? tak samo)

• Przykłady:
  • Come stai? Sto molto bene. – Jak się masz? Bardzo dobrze. (Sto male – Źle się czuję).

• Przysłówki odprzymiotnikowe:
  • forte – forte (jak? silnie, głośno)
  • piano – piano (jak? wolno)
  • certo – certo (jak? pewnie, oczywiście)

• Przykłady:
  • Parla forte! – Mów głośno!
  • Camminavano piano – Szli wolno.

Gli avverbi di quantità – przysłówki ilości

Odpowiadają na pytanie quanto? (ile?).

• molto – wiele, dużo
• un po’ – trochę
• poco – mało

Przykłady:

• Molte grazie – dziękuję bardzo

Gli avverbi di tempo – przysłówki czasu

Odpowiadają na pytanie quando? (kiedy?).

• sempre – zawsze; ciągle
• spesso – często
• solitamente – zazwyczaj
• raramente – rzadko
• mai – nigdy

Gli avverbi di luogo – przysłówki miejsca

Odpowiadają na pytanie dove?, da dove? (gdzie?, skąd?).

• sopra – nad
• sotto – pod
• vicino – blisko
• lontano – daleko
• lì, là – tam
• qua, qui – tutaj, tu

Gli avverbi di affermazione – przysłówki potwierdzenia

• sì – tak
• già – już
• certo – oczywiście, pewnie
• appunto – właśnie
• sicuro – pewnie

Gli avverbi di negazione – przysłówki zaprzeczenia

• no (zaprzecza zdanie), non (zaprzecza czasownik) – nie
• né – ani
• neanche – nawet nie
• mica – wcale, w ogóle

Gli avverbi di dubbio – przysłówki wyrażające wątpliwość

• forse – być może
• magari – gdyby tylko
• probabilmente – prawdopodobnie
• se mai, eventualmente – ewentualnie
• quasi – prawie

Gli avverbi di similitudine – przysłówki podobieństwa

• come – jak
• così – taki sam, taki jak

Stopniowanie

Przysłówki stopniują się podobnie jak przymiotniki, np.:

• allegramente – più allegramente – il più allegramente – allegrissimente (wesoło – weselej – najweselej – bardzo wesoło)

Nieregularne stopniowanie:

• bene – meglio – benissimo – ottimamente (dobrze – lepiej – najlepiej – bardzo dobrze)
• poco – meno – pochissimo (mało – mniej – najmniej)
• male – peggio – malissimo – pessimamente (źle – gorzej – najgorzej – bardzo źle)
• molto – più – moltissimo (dużo, wiele, bardzo – więcej, bardziej – najwięcej, bardzo wiele)

Wyrażenia przysłówkowe

Wyrażenie przysłówkowe jest połączeniem przyimka z inną częścią mowy, np.:

• a destra – na prawo
• da capo – od początku
• per caso – przypadkowo

Czasy

We włoskim istnieje 8 czasów trybu indicativo (oznajmującego):

Presente – czas teraźniejszy

Używany do określenia czynności, stanów dziejących się w czasie teraźniejszym. Także dotyczy twierdzeń uniwersalnych, czynności, które będą miały miejsce w przyszłości, ale nie ma wątpliwości co do tego, że się wydarzą. Służy także wyrażeniu czynności, które zostaną zakończone w przyszłości (zastępuje futuro anteriore), np.: Domani alle tre ho l’esame. (Jutro o trzeciej mam egzamin.).

Odmianę czasowników w czasie teraźniejszym podano przy omówieniu grup koniugacji i czasowników posiłkowych.

Konstrukcja stare + gerundio

W języku włoskim konstrukcja stare + gerundio służy do wyrażenia teraźniejszości. Występuje także w innych czasach prostych.

Przykłady:

• Che stai facendo? – Co robisz (w tej chwili)?
• Stiamo parlando. – Rozmawiamy (w tym momencie).
• Marco sta leggendo un giornale. – Marco (właśnie) czyta gazetę.
• Stavo andando al cinema, quando l’ho vista. – Szedłem (właśnie) do kina, kiedy ją zobaczyłem.

Imperfetto – czas przeszły niedokonany

Często używany czas, stosowany do wyrażania:

• Rutynowych czynności czasu przeszłego;

Tutte le domeniche andavo a trovare i nonni.

(W każdą niedzielę chodziłem odwiedzać dziadków.)

• Czynności nagle przerwanych;

Aspettavo l’autobus da pochi minuti quando ho visto passare Giorgio.

(Czekałem na autobus od paru minut, kiedy zobaczyłem przechodzącego Jerzego.)

• Długotrwałych stanów w przeszłości (atmosferycznych, fizycznych, emocjonalnych, itp.);

La giornata era bella; splendeva il sole, ma faceva freddo.

(Ten dzień był ładny; świeciło słońce, choć było zimno.)

Giovanni era alto e magro. Aveva i capelli lunghi e gli occhi scuri.

(Jan był wysoki i mizerny. Miał długie włosy i ciemne oczy.)

• Równoległych czynności w czasie przeszłym.

Ieri, mentre pranzavo, ho ascoltato il giornale-radio.

(Wczoraj, podczas gdy jadłem obiad, słuchałem wiadomości w radio.)

Odmiana niektórych czasowników regularnych:

	Grupa I – are lavorare (pracować)	Grupa II – ere sapere (wiedzieć)	Grupa III – ire capire (rozumieć)
io	lavoravo	sapevo	capivo
tu	lavoravi	sapevi	capivi
lui lei Lei	lavorava	sapeva	capiva
noi	lavoravamo	sapevamo	capivamo
voi	lavoravate	sapevate	capivate
loro Loro	lavoravano	sapevano	capivano

Odmiana niektórych czasowników nieregularnych:

	essere (być)	fare (robić)	dire (mówić)
io	ero	facevo	dicevo
tu	eri	facevi	dicevi
lui lei Lei	era	faceva	diceva
noi	eravamo	facevamo	dicevamo
voi	eravate	facevate	dicevate
loro Loro	erano	facevano	dicevano

Inne czasowniki nieregularne: avere (mieć), bere (pić), tradurre (tłumaczyć), itp.

Passato prossimo – czas przeszły dokonany bliski

Używany do określenia:

• czynności przeszłych, mających skutki w teraźniejszości, bądź tych które działy się od pewnego czasu do chwili obecnej,
• czynności zakończonych.

Passato prossimo składa się z czasownika posiłkowego avere (mieć) lub essere (być) odmienionego we właściwej osobie w presente oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:

• z essere:
  • io sono stato/stata – ja byłem/byłam
  • tu sei stato/stata – ty byłeś/byłaś
  • lui/lei/Lei è stato/stata – on/ona/pan/pani był/była
  • noi siamo stati/statee – my byliśmy/byłyście
  • voi siete stati/state – wy byliście/byłyście
  • loro/Loro sono stati/state – oni/one/panowie/panie/państwo byli/były
• z avere:
  • io ho bevuto – ja wypiłem/wypiłam
  • tu hai bevuto – ty wypiłeś/wypiłaś
  • lui/lei ha bevuto – on/ona/pan/pani wypił/wypiła
  • noi abbiamo bevuto – my wypiliśmy/wypiłyśmy
  • voi avete bevuto – wy wypiliście/wypiłyście
  • loro/Loro hanno bevuto – oni/one/panowie/panie/państwo wypili/wypiły

Participio passato czasowników regularnych zakończonych na -are, -ere, -ire tworzy się, dodając do tematu czasownika końcówki -ato, -uto i -ito; np.:

• amare przekształca się w amato
• tenere przekształca się w tenuto
• sentire przekształca się w sentito

Uzgadnia się je z liczbą i rodzajem podmiotu, jeśli łączy się z czasownikiem essere lub gdy po avere występuje zaimek lo, la, li, le albo ne.

Trapassato prossimo – czas zaprzeszły bliski

Wyraża czynność przeszłą, która zaszła przed inną czynnością przeszłą.

Trapassato prossimo składa się z czasownika posiłkowego avere lub essere odmienionego we właściwej osobie w imperfetto oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:

• z essere:
  • io ero stato/stata – ja byłem/byłam
  • tu eri stato/stata – ty byłeś/byłaś
  • lui/lei/Lei era stato/stata – on/ona/pan/pani był/była
  • noi eravamo stati/statee – my byliśmy/byłyśmy
  • voi eravate stati/state – wy byliście/byłyście
  • loro/Loro erano stati/state – oni/one/panowie/panie/państwo byli/były
• z avere:
  • io avevo bevuto – ja wypiłem/wypiłam (był/była)
  • tu avevi bevuto – ty wypiłeś/wypiłaś (był/była)
  • lui/lei aveva bevuto – on/ona wypił/wypiła (był/była)
  • noi avevamo bevuto – my wypiliśmy/wypiłyśmy (byli/były)
  • voi avevate bevuto – wy wypiliście/wypiłyście (byli/były)
  • loro/Loro avevano bevuto – oni/one/panowie/panie/państwo wypili/wypiły (byli/były)

Passato remoto – czas przeszły dokonany odległy

Często używany na południu Włoch, a w szczególności na Sycylii. Na północy kraju używany głównie w narracji historycznej.

Wyraża czynność przeszłą dokonaną, która nie ma związku z teraźniejszością.

Odmiana czasowników posiłkowych i niektórych regularnych:

	essere	avere	parlare (mówić)	temere (bać się)	partire (wyjeżdżać)
io	fui	ebbi	parlai	temei (temetti)	partii
tu	fosti	avesti	parlasti	temesti	partisti
lui lei Lei	fu	ebbe	parlò	temè (temette)	partì
noi	fummo	avemmo	parlammo	tememmo	partimmo
voi	foste	aveste	parlaste	temeste	partiste
loro Loro	furono	ebbero	parlarono	temerono (temettero)	partirono

Trapassato remoto – czas zaprzeszły odległy

Rzadko używany w mowie.

Wyraża czynność przeszłą dokonaną, która zaszła bezpośrednio przed inną czynnością przeszłą dokonaną.

Trapassato remoto składa się z czasownika posiłkowego avere lub essere odmienionego we właściwej osobie w passato remoto oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:

• z essere:
  • io fui stato/stata – ja byłem/byłam
  • tu fosti stato/stata – ty byłeś/byłaś
  • lui/lei/Lei fu stato/stata – on/ona/pan/pani był/była
  • noi fummo stati/statee – my byliśmy/byłyście
  • voi foste stati/state – wy byliście/byłyście
  • loro/Loro furono stati/state – oni/one/panowie/panie/państwo byli/były
• z avere:
  • io ebbi bevuto – ja wypiłem/wypiłam (był/była)
  • tu avesti bevuto – ty wypiłeś/wypiłaś (był/była)
  • lui/lei/Lei ebbe bevuto – on/ona/pan/pani wypił/wypiła (był/była)
  • noi avemmo bevuto – my wypiliśmy/wypiłyśmy (byli/były)
  • voi aveste bevuto – wy wypiliście/wypiłyście (byli/były)
  • loro/Loro ebbero bevuto – oni/one/panowie/panie/państwo wypili/wypiły (byli/były)

Futuro semplice – czas przyszły prosty

Używany do wyrażenia:

• czynności, stanów, które wydarzą się w przyszłości,
  • Przykłady:
    • Io andrò al mercato – pójdę do sklepu.
    • Domani sarò a Roma – jutro będę w Rzymie.
• przypuszczeń,
  • Przykład:
    • Il mio amico avrà ventidue anni – mój przyjaciel pewnie ma dwadzieścia dwa lata.
• rozkazu,
  • Przykład:
    • Farai qualcosa – zrób coś.

Odmiana niektórych czasowników regularnych:

	Grupa I – are arrivare (przyjeżdżać)	Grupa II – ere prendere (brać)	Grupa III – ire finire (kończyć)
io	arriverò	prenderò	finirò
tu	arriverai	prenderai	finirai
lui lei Lei	arriverà	prenderà	finirà
noi	arriveremo	prenderemo	finiremo
voi	arriverete	prenderete	finirete
loro Loro	arriveranno	prenderanno	finiranno

Odmiana niektórych czasowników nieregularnych:

	avere (mieć)	essere (być)	volere (chcieć)	cercare (szukać)	sbrigarsi (spieszyć się)
io	avrò	sarò	vorrò	cercherò	mi sbrigherò
tu	avrai	sarai	vorrai	cercherai	ti sbrigherai
lui lei Lei	avrà	sarà	vorrà	cercherà	si sbrigherà
noi	avremo	saremo	vorremo	cercheremo	ci sbrigheremo
voi	avrete	sarete	vorrete	cercherete	vi sbrigherete
loro Loro	avranno	saranno	vorranno	cercheranno	si sbrigheranno

Inne czasowniki nieregularne: bere (pić), cadere (upadać), dare (dawać), dovere (musieć), fare (robić), pagare (płacić), potere (móc), sapere (wiedzieć), tenere (nieść), itp.

Futuro anteriore – czas przyszły uprzedni

Nazywany bywa też futuro composto, czyli czasem przyszłym złożonym. Używany jest w celu uporządkowania czynności czasu przyszłego w kolejności ich planowanego wykonania. Składa się z czasownika posiłkowego essere lub avere, odmienianego we właściwej osobie w futuro semplice oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:.

• Dopo che avremo prenotato il biglietto, mi sentirò più tranquilla.

(w wolnym tłumaczeniu: Uspokoję się dopiero, gdy już zarezerwujemy ten bilet.)

• Dopo che sarò entrato a casa, mangerò la cena.

(Wejdę do domu i [potem] zjem kolację.)

Poza tym

• Grupa czasów trybów congiuntivo (łączącego) i condizionale (warunkowego),
• Tryb imperativo (rozkazujący),
• infinito (bezokolicznik),
• participio (imiesłów przymiotnikowy) i gerundio (łac. gerundivum, a nie – jak wskazywałaby nazwa – gerundium, czyli imiesłów przysłówkowy),
• Różne formy służące do tworzenia strony biernej.

Przyimek

Najważniejsze włoskie przyimki właściwe (preposizioni semplici):

• di – o (kimś, czymś), z (kogoś, czegoś), wyraża dopełniacz lub narzędnik
• a (ad przed samogłoską) – do, o (czas), w, wyraża celownik
• da – od, z, u, przez (w konstrukcji strony biernej)
• in – w, do
• con – z (kimś, czymś)
• per – dla, przez
• su – na, o
• tra, fra – za (czas), między (kimś, czymś)

Przyimki di, a, da, in, su tworzą z rodzajnikiem określonym jedną formę gramatyczną (tzw. preposizioni articolate).

	il	l’	lo	la	i	gli	le
di	del	dell’	dello	della	dei	degli	delle
a	al	all’	allo	alla	ai	agli	alle
da	dal	dall’	dallo	dalla	dai	dagli	dalle
in	nel	nell’	nello	nella	nei	negli	nelle
su	sul	sull’	sullo	sulla	sui	sugli	sulle

Połączenie dwóch przyimków nazywa się przyimkiem niewłaściwym, np. accanto a – obok, fino a – aż do.

Spójnik

Łączy wyrazy lub zdania.

Spójniki współrzędne:

• łączące: e (ed przed samogłoską) – i, oraz, anche – też
• przeczące: né – ani, neanche – ani nawet
• przeciwstawne: ma – ale, però – jednak, jednakże
• wynikowe: dunque, quindi – więc
• rozłączne: o – albo, lub, oppure – albo też, lub

Spójniki podrzędne:

• wyjaśniające: che – że, żeby, come – jak
• czasowe: mentre – podczas, quando – kiedy, gdy
• celowe: affinché – aby, acciocché – aby, ażeby
• przyczynowe: poiché – ponieważ, giacché – jako że
• warunkowe: se – jeśli, gdyby, purché – byle tylko
• przyzwalające: benché – chociaż, sebbene – chociaż, aczkolwiek